ABD’de genel itibari ile 2008 yılında ortaya çıkan mortgage krizinin büyüyerek küresel ekonomik krize neden olması denilebilir ki 1929 “Büyük Buhrandan” sonra en önemli ekonomik kriz olarak bilinmekte.
Bu krizin etkileri yalnızca ABD ekonomisinde sınırlı kalmayıp Güney Amerika, Avrupa, Asya ve Afrika’da çeşitli derecelerde bütün ekonomilerde etkisini göstermişken Türkiye’de bu krizden etkilenerek ve GSYH’si 2009 yılında negatif olarak gözlenmişti.
Kaynak: Dünya Bankası
Türkiye ekonomisi ekseninde verileri incelediğimizde, 1990’lı yıllardan beri dışsal ve içsel kaynaklı belirli aralıklarla krizlerle karşı karşıya kaldığımız bir gerçek.
2000'li yılları ele aldığımızda özellikle finansal alanda bankacılık sektöründe yeniden yapılandırma programları çerçevesinde önemli reformlar yapılmış, reel kesimde ise aynı ölçüde reform çalışmaları maalesef gerçekleşememiştir.
Tüm bu hatırlatmalardan sonra gündemi epeyce meşgul eden bir konu olarak Çin Emlak Piyasası Krizi konusuna bir perde aralamak isteği duymaktayım.
Çin'de hane halkı alışkanlıklarını incelediğimizde servetinin yaklaşık yüzde 70'inin gayrimenkul yatırımlarından oluştuğu görülüyor.
Temmuz ayı başından bu yana 80'den fazla şehirde başlayan eylemlerde, ev satın alan milyonlarca kişi gayrimenkul şirketlerinin henüz bitirmediği evler için ipotek ödemeyi reddediyor.
Uzmanlara göre; 300 milyar dolar borcu olan dev gayrimenkul şirketi Evergrande’nin durumu, 2008 yılında ABD’de başlayan ve küresel mali krize yol açan Lehman Brothers’ın iflasını hatırlatıyor.
Peki, ne oldu da hızlı büyüme haberleri ile karşımıza çıkan Çin böylesi büyük bir emlak krizinin baş kahramanı oldu?
Yaşanılan boykotlar, gıda ürünleri ile ödeme imkanı olan krediler nasıl bir son getirecek ?
Genel duruma bir göz gezdirelim;
Çin'in en büyük ikinci özel mülk firması olan Evergrande emlak modeli Ponzi şemasına benzer. Yüksek kar vaadi ile yatırımcılarını bünyesine dahil etme sistemi ile ayakta kalır. Bu doğrultuda şirket, sürekli ön satıştan ve bireysel yatırımcıdan nakit toplayarak, devam eden inşaatları hızlandırır ve peşinatları fonlar böylece daha fazla satışı finanse eder. Destek sağlandıkça işler yürür.
Ancak piyasada işler yolunda gitmediğinde, gelen nakit akışları, artan nakit talebinin altında kalmaya mahkumdur. Bilindiği üzere Evergrande'nin şu anda yaklaşık 800 bitmemiş projesi ve bu projeleri bekleyen milyonlarca insan var.
Emlak krizinin, milyonlarca alıcının peşin ipotek ödemelerini ödemeyi bıraktığı bir noktaya ulaştığı, alıcılarının ipotek ödemeleri üzerindeki hızla artan boykotları, yaklaşık 91 şehirde en az 301 projeye yayıldığı ve ipoteklerin değerinin, tahmini 2 trilyon yuana (297 milyar dolar) yükseldiği bildiriliyor.
Bu durumda yaşanan mülkiyet karmaşasının mevcudiyeti inkar edilemez. Ancak Çin'de yaşanan sansasyonel krizin Çin'in çöküşü şeklinde yorumlandığı, küresel boyutta bir karmaşaya neden olacağı minvalinde aktarılan haberlere şüphe ile yaklaşmak büyük önem arz etmektedir.