Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nın Teşkilatlanması
Dışişleri bakanlığı bir devletin en önemli bakanlıklarından biridir. Diğer ülkelerle girilen diplomatik ilişkiler, ticaret, istihbarat vs. gibi faaliyetler öncelikle dışişleri bakanlığı üzerinden gerçekleşmektedir. Kısacası bir devletin dışişleri bakanlığı diplomasiyi ön planda tutarak diğer devletlerle temasa geçmektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nde de Dışişleri Bakanlığı çok önemli bir yere sahiptir.
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nın yurt içinde Antalya, Diyarbakır, Edirne, Gaziantep, Hatay, İstanbul ve İzmir olmak üzere toplam 7 tane temsilcisi bulunmaktadır. Yurtdışında ise 144 farklı ülkede bulunan temsilcilikleri ile varlık göstermektedir. Kimi ülkede sadece bir tane büyükelçiliği bulunurken kimi ülkede de hem büyükelçiliği hem de başkonsoloslukları ve konsoloslukları bulunmaktadır. Türkiye’deki bulunan yabancı temsilciliklerin sayısı yurtdışındaki temsilcilik sayısı ile orantılıdır ki Ankara’da toplam 135 büyükelçilik çalışmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı teşkilatına bakılacak olursa burada görev alan memurlar öncelikle ikiye ayrılmaktadır: merkezde görev alanlar ve yurtdışında görev alanlar. ‘Dışişleri Uzmanları’, ‘Hukuk Müşavirleri’, ‘Danışmanlar’, ‘Mali Hizmetler Uzmanları’, ‘Dışişleri Merkez Memurları’ merkezde görev yapmaktadır ve yurtdışında görevleri bulunmamaktadır. Yurtdışında görev yapan memurlar ise ‘Meslek Memurları’ (Birinci Sınıf Başkonsolos, Elçi, Büyükelçi, Daimi Temsilci) ve ‘Konsolosluk ve İhtisas Memurları’ (Başkonsolos, Büyükelçilik Müsteşarı, Daimi Temsilcilik Müsteşarı) olarak ikiye ayrılmaktadır. Şunu da belirmek gerekir ki yurtdışı kategorisinde yer alan memurlar meslek hayatlarının yaklaşık üçte ikisini yurtdışı görevleri ile ifa ederler.
Yurtdışındaki teşkilatlar beşe ayrılmaktadır: Büyükelçilikler, Daimi Temsilcilikler, Başkonsolosluklar, Konsolosluklar ve Fahri Başkonsolosluk ve Fahri Konsolosluklar.
Büyükelçilik ve daimi temsilciliklerin görevleri gönderen devleti temsil etmek, gerekli temas ve müzakereleri yürütmek, kabul eden devlet ile ilişki kurmak, devletin ve yurttaşların haklarını korumak, siyasi, kültürel, askeri, ekonomik, bilimsel vs. konularda rapor hazırlayıp gönderen devlete bilgi vermektir. Başka bir devlette sadece bir tane büyükelçilik olabilir.
Yukarıda sayılan görev yoğunluğu dolayısıyla vatandaş işlerini başkonsolosluklar ve konsolosluklar üstenmektedirler. Başkonsolosluğun ve konsolosluğun görevleri uyruklularının konsolosluk işlemlerini yürütmek ve onları himayesine almak, noter işleri, evlilik, miras, nüfus kaydı gibi işleri yürütmektir. Yabancılara karşı ise vize işlemleri gibi görevleri bulunmaktadır. Özetle, konsoloslukların görevi 24 Nisan 1963 tarihli Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi’ndeki maddelere uymaktır.
Fahri başkonsolosluk ve fahri konsoloslukların görevleri normal başkonsolosluk ve konsolosluktan farklı olarak konsolosluk işlemlerini sadece yetki aldığı taktirde yapmaktır. Diğer görevleri başkonsolosluk ve konsolosluk görevleri ile aynıdır.
Genel olarak bakıldığında konsolosluklar ticari çıkarı korumaya çalışırlar, büyükelçilikler ise temsil görevinde bulunurlar.
Büyükelçiliğin bulunduğu devletle ilişkilerine göre statüsü değişmektedir. Bir temsilciliğe misyon şefi atandıysa en üst rütbeden başlayarak sırasıyla şöyledir: Büyükelçi, (Daimi Temsilci), Temsilci, Elçi, Maslahatgüzar. Eğer misyon şefi atanacak kadar ilişkiler gelişmemiş yahut bozulduysa temsilciliğin başına ataşe, müsteşar veya müşavir geçmektedir. Statü bu rütbelerden daha da aşağı konumlandırılacaksa temsilciliğin başına başkatip, ikinci katip yahut ataşe yardımcıları getirilir.
Büyükelçiler bulunduğu ülkede Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nı temsil ve büyükelçiliğe bağlı birimlere amirlik etmekle yükümlüdür. Daimi temsilcilerin unvanı da büyükelçidir fakat bunların görevi uluslararası kuruluşlarda Türkiye Cumhuriyeti’ni temsil etmektir.
Konsolosluğa en üst rütbe olan konsolosluk şefi atandığında ise sıra en rütbenden şöyledir: Birinci Sınıf Başkonsolos, Başkonsolos, Konsolos, Muavin Konsolos.
Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’nda ast-üst ilişkisine son derece önem verilmektedir. Devletin yurtdışında temsil görevi olan bir bakanlıkta böyle katı bir ilişkinin olması gereklidir. Dışişleri bakanlıkları, diğer devletlerle ilişki kurarken, ilişkileri geliştirirken veya zedelenmiş ilişkileri onarırken savaş çıkmasını önlemek için diplomasi yolunu tercih ederler. Bundan dolayı bir dışişleri bakanlığının teşkilat yapılanması özenle oluşturulmalı, personeli liyakatle seçilmeli ve kararlar adaletle verilmelidir.