Sanayi devrimi ve matbaanın yaygınlaşmasından bu yana ilgi çekici alanlarda çeşitli araştırmalar yapılmaktadır. Bu araştırmalar, bilim adlı genel çatının altında sosyal bilimler, doğal bilimler, sağlık bilimleri vesair olarak dallanıp budaklanmakta, gittikçe daha da özelleşmektedir. Tabii yapılan araştırmalar özelleşirken, bazı ülkeler ve kitleler doğal olarak daha çok araştırılmaktadır. Araştırmaların kimi konum ve toplumlarda yoğunlaşması bir yana, bu yoğunluğun hayatı algılayış ile ilginç bir etkileşimi de bulunmaktadır.
Öteden beri süregelen fakat yakın zamanlarda dillendirilmeye başlayan WEIRD, bu ilginç etkileşimin bir boyutudur. WEIRD, esasen İngilizce'de ilk kullanımıyla tuhaf, acayip demektir (tureng.com). Sosyal bilimlerde ise WEIRD, bir tuhaflığa işaret etse de asıl olarak "Batılı, Eğitimli, Endüstrileşmiş, Müreffeh ve Demokratik[i]" kitle ve ülkelerin araştırmalara sıklıkla konu olmasını ve bu kitlenin dünyanın tamamını temsil ediyormuş gibi yansıtılmasını irdeler (Siliezar, 2020). Bu kitle, aynı zamanda çoğunlukla üniversite öğrencisidir (Brookshire, 2013).
Mevcut kültür endüstrisi dahilinde, WEIRD ülke olmak her ne kadar hedeflenen bir gaye olsa da yalnızca bu kitlenin katılımcı olduğu araştırmalar çoğunlukla WEIRD olmayan kültürlerde geçerli olmayabilir (Morgan, 2021). Sosyal bilimlerdeki bu kısıtlı anlayış, özellikle insan hayatını doğrudan ilgilendiren konularda büyük sıkıntılara yol açabilir. Zira bu batı merkezli yaklaşım, doğrudan doğruya WEIRD olmayan toplumlarda bir halk-entelektüel kopuşuna yol açar. Çeşitli kültürler ve ülkelerin dışarıdan değerlendirilmesi, insanın zenofobik ve etnosentrik doğası gereği çoğunlukla yıkıcı, en iyi ihtimalle de kibirlidir.
Tabii WEIRD, yalnızca sosyal bilimlerin akademik çalışmalarında kalmış bir durum değildir. Spor camiasında, basında, dijital oyunlarda ve diplomaside kendini göstermektedir. Kısa bir örnek, Amerikan basketbol liginin adının Türkçe "Ulusal Basketbol Ortaklığı[ii]" olmasıdır. Dünyadaki tek ulus Amerika değildir fakat Amerika'da yapılan çoğu şey "Amerikan" değil "Ulusal"dır. Son 20 yıl içerisinde, Amerika'da da bazı çevreler bu "tuhaf"lığa aşina durumdadır. Akademik çevreler çeşitli tartışmalar ve fikir alışverişlerinde bulunmakta fakat henüz söyleme yahut eyleme dönüşen bir gelişme teessüfle bulunmamaktadır.
Özetle WEIRD, batıda araştırmaların çoğunlukla aynı yahut benzer kitleler üzerinde gerçekleştirildiğini ve bu kitlenin dünyanın tümünü temsil etmediğini açıklar. Bu tuhaflığın çözümünün batılı ülkelerin diğer toplumları incelemeye yönelmesinde mi yoksa kendi verilerini kendilerini anlamak için kullanmalarında mı yattığını ise zaman gösterecektir.
Kaynakça
· Brookshire, B. (08.05.2013). Psychology is WEIRD. Slate. https://slate.com/technology/2013/05/weird-psychology-social-science-researchers-rely-too-much-on-western-college-students.html
· Weird. Tureng. https://tureng.com/tr/turkce-ingilizce/weird
· Morgan, E. (15.10.2021) Beyond WEIRD: Why We Need to Make Psycholgy and Social Science Researhc More Inclusive. Templeton World. https://www.templetonworldcharity.org/blog/beyond-weird-why-we-need-make-psychology-and-social-science-research-more-inclusive
· Siliezar, J. (16.09.2020). How the West Became WEIRD. The Harvard Gazette. https://news.harvard.edu/gazette/story/2020/09/joseph-henrich-explores-weird-societies/